Η πρώτη κατάσταση είναι συνειδητή. Ο άνθρωπος μπορεί να διαλέγει συνεχώς ανάμεσα σε πολλούς ερεθισμούς που προκαλούν τα όργανα των αισθήσεων και να ενεργεί με σκέψη ή απερίσκεπτα αν η δύναμη του ερεθισμού είναι μεγάλη και δεν μπορεί ή δε θέλει να αντιδράσει. Μόνο στην κατάσταση της εγρήγορσης θυμάται τις δυο άλλες καταστάσεις, δηλαδή του ύπνου με όνειρα (υποσυνείδητο) και του βαθύ ύπνου (ασυνείδητο).
Το υποσυνείδητο και ό,τι ακόμα διαμορφώνει την ατομικότητα χωρίζεται σε τέσσερα μέρη:
1. ΝΟΗΤΙΚΟ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ. Συνθέτει όλες τις προσλήψεις που αποκτά με την πείρα.
2. Το ΕΓΩ. Η ιδιαίτερη αυτή αίσθηση του Εγώ είναι απαραίτητη. Χωρίς την αίσθηση αυτής της ατομικότητας, η αντίληψη θα ήταν αδιάφορη.
3. ΔΙΑΝΟΙΑ. Δύναμη διάκρισης και εκλογής. Η διάνοια δρα με την αντίληψη και δίνει την προσωπική βεβαίωση.
4. ΜΝΗΜΗ. Η τελευταία φάση. Σε αυτήν εγγράφονται και καταχωρούνται όλες οι παρατηρήσεις που έγιναν συνειδητά ή ασυνείδητα. Η μνήμη περιέχει αφάνταστη ποσότητα πληροφοριών που συσσωρεύτηκαν στη ζωή σαν μορφή αναμνήσεων γραμμένες στα κύτταρά μας. Ακόμη περιέχονται πληροφορίες, σχετικά με όλες τις αναμνήσεις του ανθρώπινου είδους. Η μνήμη είναι αυτή που τροφοδοτεί την κατάσταση της εγρήγορσης καθώς και του ύπνου με όνειρα.
Στη κατάσταση του ύπνου το σώμα και οι αισθήσεις είναι αποκομμένες και δεν δίνουν καμία πληροφορία από τον έξω κόσμο, ωστόσο η νόηση δεν σταματά τη λειτουργία της αλλά εργάζεται με διαφορετικό τρόπο. Με εικόνες που ξεπηδούν από την ανάμνηση, ή και από την περιπλάνηση του υποσυνείδητου . Το υποσυνείδητο είναι παγκόσμιο και ατομικό, περικλείει όλες τις πρωτόγονες δυνάμεις και αντιδράσεις. Το υποσυνείδητο τοποθετείται μεταξύ συνείδησης και ασυνείδητου.
Η κατάσταση του ασυνείδητου, είναι ο βαθύς ύπνος χωρίς όνειρα, τότε που το νοητικό αποκοιμιέται και δεν υπάρχει τίποτα από τον κόσμο του χώρου και του χρόνου. Είναι μια κατάσταση τέλειας λησμονιάς. Την κατάσταση αυτή ονομάζουν οι Γιόγκι απόλυτη ευτυχία. Είναι καθαρά πνευματική κατάσταση που δεν την συνειδητοποιούμε.
Η συνείδηση χωρίζεται σε εξωτερική και σε θεία συνείδηση. Η εξωτερική είναι φυλακισμένη μέσα στο σώμα. Έχει τα κέντρα της στο κρανίο (πνευματική συνείδηση), στην καρδιά (συγκινήσεις) και στον ομφαλό (αισθήσεις). Οι πρώτες αρχές για να εξελιχθεί η εξωτερική συνείδηση, λέει, είναι η ειλικρίνεια, η υπομονή και η θέληση. Να σκεφτόμαστε τα λάθη μας αλλά να συγκεντρώνουμε τη σκέψη μας στα ιδανικά για να μπορέσουμε να τα πραγματοποιήσουμε.
Η μέθοδος του ΑΓΙΟΥ έχει σκοπό να ανεβάσει την εξωτερική συνείδηση προς τη θεία συνείδηση, ώστε να μεταμορφωθεί ο άνθρωπος σε αυτή τη γη, δημιουργώντας μια ζωή θεϊκή μέσα στην ύλη. Η άσκηση ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΥΧΧΗ είναι ο πιο σίγουρος δρόμος για την εξέλιξη της συνείδησης, κατά τη μέθοδο του ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ με μόνιμη συγκέντρωση προς το πνεύμα ή τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.
Έτσι η συνείδηση γίνεται δέκτης, έτοιμη να βυθιστεί στο θείο Φως. Η πρώτη ένδειξη επαφής της εξωτερικής συνείδησης με τη θεία συνείδηση είναι η ειρήνη που νιώθει ο άνθρωπος. Ένα αίσθημα ανάπαυσης και αρμονίας, μια απελευθέρωση, μια κατάσταση τέλειας ακινησίας στο νοητικό και στο αστρικό πεδίο που καμία εξωτερική αντίδραση δεν είναι ικανή να αλλάξει αυτή τη κατάσταση.
Η ΖΩΗ εμφανίζεται με την ένωση ενός θετικού με ένα αρνητικό μόριο και ακολουθεί ο κοσμικός νόμος. Η στιγμή της σύλληψης είναι το τέλος μιας κατάστασης ουδέτερης, όπως είναι το ξύπνημά μας από ένα βαθύ ύπνο στη κατάσταση της εγρήγορσης. Ο θάνατος είναι το τέλος μια κατάστασης πολωμένης, η είσοδος στην κατάσταση του ασυνείδητου και η επιστροφή στην ουδέτερη κατάσταση (0).
Η γέννησή μας δεν είναι παρά η αρχή στο υλικό πεδίο. Η συνέχεια βρίσκεται στα ψυχικά και πνευματικά πεδία που τα διέπουν διαφορετικοί νόμοι από αυτούς που ξέρουμε και δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτοί.
Οι άγιοι, δίνουν ένα πολύ ζωντανό παράδειγμα. "Η ζωή είναι σαν το φως, δημιουργείται από την ένωση δυο πόλων αντίθετης κατηγορίας. Όταν ο λαμπτήρας έχει χρησιμοποιηθεί και χαλάσει, σταματά να λειτουργεί, όπως το σώμα παύει να λειτουργεί όταν πεθάνει. Ο ηλεκτρισμός όμως εξακολουθεί να υπάρχει. Με την τοποθέτηση ενός καινούργιου λαμπτήρα το φως εκδηλώνεται πάλι".
Ο άνθρωπος από τη γέννηση ως την ενηλικίωσή του, περνά διάφορα στάδια ωσότου ωριμάσει και φτάσει στο γήρας. Η ζωή θεωρητικά ξεδιπλώνεται σε 12 στάδια, κάθε 7 χρόνια. Μετά τα 3 πρώτα στάδια ο άνθρωπος λογίζεται ενηλικιωμένος, αλλά ισχύει για το φυσικό πεδίο και όχι για τι ψυχικό και το πνευματικό. Η ψυχική ωριμότητα δηλαδή το ξύπνημα της πνευματικής ζωής, αρχίζει κατά κανόνα περί τα 42 χρόνια. Η φύση φροντίζει για τη φυσική μας εξέλιξη, την αυτόνομη και καλή λειτουργία του σώματος μας κατά τη διάρκεια της ζωής, αλλά για τη διατήρηση της καλής υγείας, της ψυχικής ισορροπίας, της πνευματικής εξέλιξης, πρέπει να φροντίσει ο ίδιος ο άνθρωπος.
Τρία είναι τα στάδια της όλης εξέλιξης:
1. Γέννηση και ωρίμανση του σώματος. Από τη γέννησή του ως τα 7 χρόνια ο άνθρωπος γνωρίζει το σώμα του και το νιώθει να αναπτύσσεται. Από τα 7 έως τα 14 διαμορφώνει το Εγώ του και την πίστη του στον εαυτό του. Από τα 14 έως τα 21, το φυσικό σώμα έχει φτάσει στην ωριμότητά του καθώς και η σεξουαλική λειτουργία.
2. Ωρίμανση της Προσωπικότητας.
Από τα 21 έως τα 28, αρχίζει να διαμορφώνει την προσωπικότητά του. Από τα 28 έως τα 35 έχει εδραιώσει την προσωπικότητά του. Από τα 35 έως τα 42 αναπτύσσει τις δυνατότητές του.
3. Ωρίμανση της Πνευματικότητας.
Από τα 42 χρόνια έχει τη δυνατότητα ο άνθρωπος να ολοκληρωθεί πνευματικά μέσα από την ανάπτυξη της συνείδησης και του πραγματικού Εαυτού. Ότι υπάρχει στο σύμπαν υπάρχει και στον άνθρωπο. Οι Γιόγκι χωρίζουν το Σύμπαν σε τρία πεδία.
Το υλικό πεδίο που ανήκει στη γη. Πάνω από το υλικό τοποθετούν το πεδίο της κοσμικής ενέργειας και πάνω από αυτό, το πνευματικό πεδίο. Τα τρία αυτά πεδία αποτελούν το τριπλό του εσωτερικού ημισφαιρίου. Αντίστοιχα στον άνθρωπο τα τρία πεδία είναι: το φυσικό, το αστρικό, που συμμετέχει στις λειτουργίες του φυσικού σώματος γιατί ενσωματώνεται με αυτό το πνευματικό πεδίο, και το ανώτερο. Το πνευματικό πεδίο είναι ήρεμο, σταθερό και δεν συμμετέχει στα αισθήματα και τον κόσμο των αισθήσεων. Είναι μέρος της θείας εκδηλώσεως.
Όλα όσα υπάρχουν στο Σύμπαν υπακούουν στο νόμο των συνεχών μεταβολών και είναι εκδηλώσεις της θείας Ουσίας. Το θείο είναι το μόνο αιώνιο, ουδέτερο, ατέρμονο, δυναμικό. Η γήϊνη ζωή μας είναι και αυτή μια εκδήλωση με συνεχείς μεταβολές. Ο άνθρωπος ζητά την ευτυχία μέσα από μια σταθερή κατάσταση, μέσα από κάτι που δεν μεταβάλλεται, οι Γιόγκι μας διδάσκουν ότι υπάρχει μέσα στον άνθρωπο ένα σημείο ακλόνητο το πιο κρυφό και μυστηριακό της ύπαρξής του. Όταν ο άνθρωπος μέσα από το διαλογισμό συνειδητοποιήσει το σημείο αυτό, γνωρίζει τη γαλήνη και τίποτα πια δεν τον ταράζει.
Για να φτάσει όμως ως εκεί χρειάζεται να χαλαρώσει πρώτα από την ένταση του κόσμου που τον περιβάλλει τον κόσμο των φαινομένων . Να απομακρυνθεί από συνήθειες που δεν έχουν σχέση με τις πραγματικές του ανάγκες. Και είναι πολύ δύσκολο να ανακαλύψει κανείς ποιες είναι οι πραγματικές του ανάγκες. Μέσα από την τεχνική της προσευχής μπορεί ο άνθρωπος να βρει το δρόμο του αποκτώντας εσωτερική γαλήνη, χωρίς να γίνει αδιάφορος για τους ανθρώπους.
